Latar Belakang Semporna
Daerah
Semporna mempunyai keluasan 442 batu persegi atau 113 412 hektar ( 282
880 ekar ) dan terbahagi kepada dua kawasan iaitu Tanah Besar Semporna
dan Kawasan Pulau yang dikenali sebagai Pulau Bum-Bum dan pulau-pulau
sekitarnya[1].
Menariknya mengenai Daerah Semporna dikelilingi oleh 49 buah pulau.
Keindahan alam sekitar dan sebahagian pulaunya dikelilingi terumbu
karang telah menjadikannya sebuah destinasi pelancongan yang terunggul
di rantau ini. Daerah Semporna juga berhampiran dengan sempadan perairan antarabangsa iaitu Filipina dan Indonesia.
Merujuk maklumat dari Laman web Pejabat Daerah Semporna, Pulau
Umaral (Omadal), sebuah pulau kecil di perairan Semporna merupakan
titik penting sejarah Semporna. Ini kerana Pulau Omadal merupakan tempat
asal suku kaum Bajau yang mendiami Semporna. Orang Bajau Pulau Omadal
merupakan pelaut/nelayan yang gigih dan aktif dalam perdagangan hasil
laut dan seringkali berurusan dengan lain-lain kepulauan termasuklah
tanah besar Semporna. Bukti-bukti terhadap kenyataan ini dapat
diperhatikan menerusi ukiran/tulisan di batu nisan dan lain-lain artifak
yang jelas menandakan mereka ini beragama Islam.
Dahulunya, Semporna dikenali sebagai ‘Tong Talun’ yang bermaksud ‘Hujung Hutan’. Panglima Uddang, Panglima Sallehangni dan Panglima Sakti dari keturunan Bajau Kubang adalah orang yang bertanggungjawab menamakan Tong Talun[2]. Ketika di awal penemuan, Daerah Semporna diliputi hutan belantara, maka nama Tong Talun telah ditukar kepada Semporna sehingga kini, yang membawa maksud ‘Tempat Yang Aman atau Damai’.
Berbeza
dengan pandangan pengkaji Barat yang mengatakan bahawa nama Semporna
telah mula digunakan semenjak dari mula penubuhannya lagi. Dikatakan
juga bahawa Semporna telah ditubuhkan sebagai sebuah tempat perdagangan
dan stesyen pentadbiran Kerajaan Syarikat Berpiagam Borneo Utara British
pada 10 Mei 1887. Penubuhan penempatan ini telah dirasmikan oleh
Gabenor Crocker yang memerintah pada masa itu. Sebelum itu, kawasan ini
tidak didiami kerana kehadiran perompak-perompak laut yang ganas
menimbulkan keadaan yang tidak selamat bagi penduduk tetap ( Sather
1997:51).
Bagi pandangan penulis pula, pengkaji
Barat tentunya menemui dan sampai di Daerah Semporna adalah melalui
pengangkutan laut. Oleh kerana pada waktu itu, aktiviti lanun dan
rompakan di laut berleluasa, sudah tentulah penduduk tidak ingin
mendiami kawasan pinggiran laut dan lebih memilih untuk tinggal di dalam
hutan. Kawasan hutan belantara yang luas memungkinkan mereka tidak
berjumpa antara satu sama lain, seterusnya membuatkan pengkaji Barat
membuat kesimpulan kawasan ini tidak mempunyai penghuni. Sehingga kini
pun, masih banyak kawasan hutan Daerah Semporna yang tidak diterokai.
Oleh itu, penulis tidak bersetuju dengan kenyataan pengkaji Barat yang
mengatakan bahawa kawasan ini tidak didiami.
Istilah
Semporna dikenali di kalangan Orang Melayu, Bajau dan Sulu sebagai
tempat berehat. Sememangnya penempatan baru ini telah menepati namanya.
Ia telah menjadi tempat perlindungan orang-orang pelarian dari Sulu yang
menentang penakhlukan Sepanyol ke atas tanah air mereka. Sekumpulan
orang cina yang juga melarikan diri daripada Sulu telah tiba di Sandakan
pada tahun 1887 dan mereka ini digalakkan untuk menetap di Semporna.
Selain daripada itu, pihak kerajaan telah berusaha untuk menggalakkan
pengembara-pengembara laut yang sebilangan besarnya suku kaum Bajau
untuk menetap di kawasan persekitaran Semporna ( Peter Chay 1988: 138 ).
Menurut
maklumat sejarah dan jurnal yang dikeluarkan oleh Pejabat Daerah, pada
tahun 1945-1946 iaitu selepas zaman penjajahan Jepun, pemerintahan
Daerah Semporna telah diambil semula dan ditadbir oleh Tentera Bersekutu
yang terdiri daripada Negara Amerika Syarikat, England dan Australia.
Pejabat Pentadbiran Tentera Bersekutu berpusat di kawasan yang digelar
sebagai Rumah Merah yang juga merupakan tempat penginapan Mejar Blew, Ketua Pentadbir Tentera Bersekutu Daerah Semporna. Mejar
Blew merupakan Pegawai Daerah Semporna yang pertama. Beliau mentadbir
Daerah Semporna bersama-sama dengan dua (2) orang kakitangan bawahan dan
salah seorang darinya ialah Datuk Panglima Abdullah bin Uddang, seorang
pemimpin masyarakat bajau yang sangat berpengaruh.
Selepas
pemerintahan Tentera Bersekutu, Pentadbiran Awam yang pertama telah
ditubuhkan pada 1947-1949 yang dikenali sebagai Pejabat Daerah Semporna.
Pada masa itu, pentadbiran daerah diketuai oleh Mr.Babrook sebagai
Penolong Pegawai Daerah, manakala Datuk Panglima Abdullah bin Uddang
sebagai Ketua Daerah Semporna dan Encik Iris sebagai kerani. Pusat
Pentadbiran Pejabat Daerah Semporna berpusat di sebuah pejabat yang
dipanggil Rumah Panjang. Pada tahun 1950, Pejabat Daerah Semporna
berpindah dari Rumah Panjang ke pejabat baru yang dikenali pada masa
kini sebagai Pejabat Rela. Ketika itu, ketua pentadbirannya ialah Encik
Albert Watson sebagai Penolong Pegawai Daerah, dibantu oleh Encik
Sakaran Dandai (mantan TYT Negeri Sabah) sebagai Ketua Daerah Semporna.
Mereka juga dibantu oleh ketua kerani, penghantar surat dan seorang
boatman.
Kini
Daerah Semporna mempunyai pusat pentadbiran yang di tempatkan di
Bangunan Urus Setia Daerah Pekan Semporna. Urusan pentadbiran diketuai
oleh Pegawai Daerah, disamping Ketua-ketua Jabatan lain seperti
Kuasa-kuasa Tempatan, Jabatan Persekutuan /Negeri dan Badan-badan Berkanun Persekutuan dan Negeri.
i. 13 buah Jabatan Persekutuan
ii. 15 buah Jabatan Negeri
iii. 8 buah Badan Berkanun Negeri dan Persekutuan
iv. Sebuah Kuasa Tempatan
v. 3 buah syarikat swasta
Daerah Semporna mempunyai 11 Kawasan Mukim dan 117 buah kampung. Secara umum, kampung dapat dilihat pada 3 kawasan berikut;
i. Tanah Besar - 60 buah kampung
ii. Pulau Bum-Bum - 33 buah kampung
iii. Kepulauan - 24 buah kampung
Senarai mukim dan kampung yang terdapat di Daerah Semporna
Mukim
|
Nama kampung
|
1. Mukim pulau
|
i. Kampung Bait
ii. Kampung Pababag
iii. Kampung Silawa
iv. Kampung Melanta Silawa
v. Kampung Larapan Tengah
vi. Kampung Selakan
vii. Kampung Tandoan
viii. Kampung Sumandi
|
2. Mukim Bum-Bum Utara
|
i. Kampung Balimbang
ii. Kampung Samal-Samal
iii. Kampung Berjasa
iv. Kampung Tanjung Baru
v. Kampung Tundun Look
vi. Kampung Look Buton
vii. Kampung Gelam-Gelam
viii. Kampung Seloka Empat
ix. Kampung Tangal
x. Kampung Labuan Haji
|
3. Mukim Sisipan
|
i. Kampung Sisipan
ii. Kampung Kabimbangan
iii. Kampung Look Sisarah
iv. Kampung Nusalalong
v. Kampung Egang-Egang Melanu
vi. Kampung Egang-Egang Lama
vii. Kampung Look Melalom
|
4. Mukim Bum-Bum Selatan
|
i. Kampung Bum-Bum
ii. Kampung Tundun
iii. Kampung Bum-Bum Telok
iv. Kampung Pantau-Pantau
v. Kampung Omadal Hujung
vi. Kampung Omadal Selatan
vii. Kampung Omadal Utara
viii. Kampung Omadal Tengah
ix. Kampung Gusung Melanta
x. Kampung Ambo-Ambo
xi. Kampung Labusai
xii. Kampung Tabak-Tabak
|
5. Mukim Sulabayan
|
i. Kampung Sulabayan
ii. Kampung Tabunan
iii. Kampung Kubang
iv. Kampung Terusan Baru
v. Kampung Terusan Tengah
vi. Kampung Terusan Tengah Lama
vii. Kampung Look Ibah
viii. Kampung Terusan Laut
ix. Kampung Terusan Payung-Payung
x. Kampung Terusan Look
|
6. Mukim Denawan
|
i. Kampung Pulau Dinawan
ii. Kampung Hampalan
iii. Kampung Hampalan Laut
iv. Kampung Hampalan Singgamata
v. Kampung Hampalan Baru
vi. Kampung Hampalan Asal
vii. Kampung Muslim
viii. Kampung Tongkalloh Darat
ix. Kampung Tongkalloh Laut
|
7. Mukim Semporna Bandar 1
|
i. Kampung Bangau-Bangau
ii. Pekan Semporna
iii. Kampung Rahman
iv. Kampung Kelias
v. Kampung Panji
vi. Kampung Panji Hujung
vii. Kampung Air
viii. Kampung Air Jalan Masjid
ix. Kampung Air Jalan Hospital
x. Kampung Ubian
xi. Kampung Bangau-Bangau Hujung
|
8. Mukim Semporna Bandar 2
|
i. Kampung Simunul
ii. Kampung Simunul Tengah
iii. Kampung Simunul Dap-Dap
iv. Kampung Sri Jaya
v. Kampung Sri Aman
vi. Kampung Muhibbah, Bubul Batu 2
vii. Kampung Perigi
viii. Kampung Tepian Bakau
ix. Kampung Andong
x. Kampung Larapan Tengah
xi. Kampung Hujung Airport
xii. Kampung Bubul Laut
|
9. Mukim Tampi-Tampi
|
i. Kampung Tampi-Tampi
ii. Kampung Tampi-Tampi Timbayan
iii. Kampung Tampi-Tampi Darat
iv. Kampung Sum-Sum
v. Kampung Kabogan
vi. Kampung Selinggit
vii. Kampung Salimbangun
viii. Kampung Bulingisan
ix. Kampung Senallang Lama
|
10. Mukim Tagasan
|
i. Kampung Tagasan
ii. Kampung Bantayan
iii. Kampung Tagasan Baru
iv. Kampung Senallang
v. Kampung Senallang Tengah
vi. Kampung Senallang Hujung
vii. Kampung Senallang Laut
viii. Kampung Kubang Baru
ix. Kampung Kubang Pinang
x. Kampung Ungkaraya
xi. Kampung Bukit Lalang Laut
xii. Kampung Pegagau Baru
xiii. Kampung Bukit Lalang
xiv. Kampung Tarapuli
|
11. Mukim Pegagau
|
i. Kampung Menteritip
ii. Kampung Menteritip Hujung
iii. Kampung Senang Hati
iv. Kampung Kuala Bibang
v. Kampung Pekalangan
vi. Kampung Pokas
vii. Kampung Menampilik
viii. Kampung Aman Jaya
ix. Kampung Pulau Mabul
|
Masyarakat bajau mendominasi penduduk di Daerah Semporna. Menurut bancian 2010 penduduk Daerah Semporna adalah seramai 140 400 orang. 71 000 orang daripadanya adalah bangsa Bajau[3].
Seperti dinyatakan oleh Yap Beng Liang ( 1977:126 ) orang Bajau
merupakan golongan penduduk asli yang kedua besarnya di Sabah,
kebanyakannya terdapat di Bahagian Pantai Barat dan Timur Sabah. Apa
yang menarik, meskipun kedengaran bangsa bajau adalah sama namun
mempunyai perbezaan bahasa loghat, dialek juga budaya di antara
masyarakat Bajau Pantai Barat dan Pantai Timur. Lebih menarik lagi, di
Daerah Semporna meski didominasi oleh masyarakat bajau, namun masyarakat
bajau juga terdiri daripada pelbagai etnik.
Menurut Mohd Azareen Aminullah ( 2008 : 21 ) masyarakat Bajau Semporna dibahagikan kepada 6 kelompok iaitu;
1. Bajau Kuvang atau Kubang
Kelompok
Bajau ini dipercayai sebagai kumpulan Bajau pertama yang datang ke
Daerah Semporna dan tidak lagi mempunyai ciri dan pertalian dengan Bajau
Kepulauan Sulu.
2. Bajau Sama ( Samal )
Kelompok Bajau ini terdiri daripada suku Bajau yang masih dapat dipastikan pertalian mereka dengan kelompok Bajau yang terdapat di Kepulauan Sulu. Ia juga termasuk dalam kelompok Bajau yang berdarah suluk.
3. Bajau Simunul
Kelompok
Bajau ini adalah kelompok yang berasal dari selatan kepulauan Sulu dan
datang ke daerah Semporna semasa pemerintahan British.
4. Bajau Sikuvang
Kelompok Bajau ini juga berasal dari Kepulauan Sulu. Kedatangan mereka ke Semporna serentak dengan Bajau Simunul.
5. Bajau Sibutu
Berasal dari Pulau Sibutu di selatan Kepulauan Sulu dan datang serentak dengan Bajau Simunul dan Sikuvang.
6. Bajau Filipin
Dikenali
dengan Bajau Samal. Mereka bermastautin di Kepulauan Sulu tetapi telah
berhijrah ke Daerah Semporna selepas Sabah memasuki Malaysia.
Perpindahan mereka berlaku terutama sekitar tahun 1970.
Bagi pandangan penulis, sekiranya bajau Filipin juga dikenali sebagai Bajau Samal mengapa perlu Bajau Samal kategorikan kepada kelompok kedua? Penulis juga tidak berpuas hati kepada kelompok yang ke empat iaitu Bajau Sikuvang,
sekiranya dirujuk kepada tempat iaitu kepulauan Sulu nama sebenarnya
adalah Sikubung. Oleh itu, nama yang sesuai adalah Bajau Sikubung. Menurut penulis pula, Bajau Filipin tidak perlu dimasukkan dalam etnik Bajau
di daerah Semporna kerana Bajau Simunul, Bajau Sikubung dan Bajau
Sibutu’ adalah berasal dari Filipina seperti yang diterangkan pada
pernyataan di atas. Berdasarkan perbincangan di atas, penulis membuat
kesimpulan bahawa masyarakat Bajau di Daerah Semporna boleh dikategorikan kepada beberapa etnik iaitu;
i. Bajau Kubang
ii. Bajau Simunul
iii. Bajau Sikubung
iv. Bajau Sibutu’
v. Bajau Ubian
vi. Bajau Laut
[2] Buku cenderakenangan Rasmi Regatta Lepa 2002 Semporna: 2002
Kredit:AminahNasir
No comments:
Post a Comment